Rewitalizacja kościoła pw. Wszystkich Świętych w Warszawie

Wojenne zniszczenia i 73 lata odbudowy kościoła przy Placu Grzybowskim

W tym roku przypada 80. rocznica wybuchu II wojny światowej, która odcisnęła swe piętno także na naszym parafialnym kościele pw. Wszystkich Świętych.

Ten znamienity kościół wybudowany 1883 r. wg projektu Henryka Marconiego, uległ zniszczeniu w okresie II Wojny Światowej. Został uszkodzony przez niemieckie lotnictwo już we wrześniu 1939 r. W czasie Powstania Warszawskiego kościół był terenem walk powstańczych. W 1944 r. bomby lotnicze i pociski artylerii niemieckiej spowodowały pożar dachu, zburzenie większości murów świątyni z fasadą i wschodnią wieżą. Zagładzie uległy prawie wszystkie dzieła sztuki zgromadzone w kościele.

Dzięki ogromnemu wysiłkowi, talentom i wielkiej zaradności ludzi – parafian, architektów, budowniczych i księży- kościół został podniesiony z ruin na chwałę Bożą. Było to także wyrazem jedności odradzającego się życia narodu oraz niewzruszonej wiary i zaufania Bogu. Odbudowa w podstawowym zakresie trwała w latach 1946-56. Ze względu na dużą skalę zniszczeń oraz rozmiary obiektu i jego wnętrze, odbudowa tak naprawdę trwa do dziś.

W latach 2008-2015 Parafia Wszystkich Świętych zrealizowała 6 projektów inwestycyjnych na łączną kwotę ponad 4 mln zł, uzyskując także dofinansowanie ze środków publicznych.

Obecnie prowadzona jest kolejna inwestycja pod hasłem: „Rewitalizacji zabytkowego Kościoła pw. Wszystkich Świętych w Warszawie dla zachowania dziedzictwa kulturowego i poprawy dostępności do zasobów kultury” w latach 2017-2020 (zwana dalej projektem).

Cele i zamierzone efekty kompleksowej rewitalizacji

Kościół pw. Wszystkich Świętych był i jest największą Świątynią w Warszawie (dł. 75 m; szer. 29, w ramionach krzyża 40 m), od ponad 100 lat należy do grupy największych kościołów w Polsce i stanowi ważną część dziedzictwa narodowego. W 1965 r. został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego.

Dlatego w 2016 r. Parafia Wszystkich Świętych zdefiniowała dwa główne cele dla tego nowego projektu inwestycyjnego – podkreśla ks. Piotr Waleńdzik – Proboszcz Parafii i jednocześnie kierownik projektu inwestycyjnego.

Po pierwsze: zachowanie historycznych i artystycznych walorów dziedzictwa kulturowego obecnych w górnym Kościele Wszystkich Świętych oraz ich szerokie upowszechnienie wśród mieszkańców miasta, regionu i turystów;

Po drugie: dostosowanie dolnego Kościoła Wszystkich Świętych do nowych funkcji kulturowych dla rozwoju społecznego i poprawy dostępności do zasobów kultury o znaczeniu regionalnym i uniwersalnym.

W efekcie zrealizowania projektu – dodaje ks. Proboszcz – nastąpi nadanie właściwej rangi zabytkowej architekturze, zapewnienie warunków do prezentacji zbiorów dzieł sztuki, kolekcji obrazów Michaela Willmanna (1630-1706) oraz organizacji koncertów muzyki organowej, chóralnej i kameralnej w górnym kościele. Dolny kościół stanie się miejscem o zróżnicowanej propozycji kulturalnej dla odbiorców, którzy będą mogli skorzystać z trzech ścieżek edukacyjnych, z sali wielofunkcyjnej (głównie teatralnej), z przestrzeni – pomostu kultur – służącej relacjom polsko – żydowskim. W latach 1940-1942 budynek kościoła znajdował się na terenie getta, a księża pracujący w parafii organizowali stałą pomoc skazanym na zagładę Żydom, niosąc im ratunek. Szczególnie czynił to proboszcz ks. prałat Marceli Godlewski – „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”. Dlatego w 2017 kościół otrzymał tytuł House of Life (Dom Życia) przyznawany przez Międzynarodową Fundację Raoula Wallenberga.

Po raz pierwszy w swej historii dolny kościół będzie dostępny dla osób niepełnosprawnych ruchowo. Parafia planuje udostępnianie wybranych pomieszczeń dolnego kościoła dla innych podmiotów sektora kultury, edukacji i nauki, nastawionych na organizowanie imprez, wydarzeń, zajęć, spotkań i innych form aktywności społecznej.

W długim okresie oddziaływania projekt wpłynie na rozwijanie postaw patriotycznych, budowanie więzi lokalnych, tworzenie nowych oddolnych inicjatyw kulturalnych, a co za tym idzie będzie miał wpływ na budowanie kapitału społecznego. Długofalowe efekty inwestycji będą również miały swój wymiar ekonomiczny, gdyż powstanie nowe miejsce pracy w Parafii, a także powstaną możliwość rozwoju dla innych podmiotów gospodarczych w związku z wzrostem oferty turystycznej oraz nowymi wydarzeniami kulturalnymi.

Ks. Proboszcz ma nadzieję, że dzięki realizacji nowego programu kulturowego, opisanego we wniosku o dofinansowanie projektu, nastąpi wzrost liczby osób zainteresowanych ofertą kulturalną o 4430 osób rocznie (wskaźnik rezultatu), głównie uczestników przedsięwzięć kulturalnych i edukacyjnych. Blisko 8500 osób odwiedzi i skorzysta z obiektu kościoła górnego i dolnego w celach kulturalnych.

Sposób na sfinansowanie zamierzenia inwestycyjnego

Przypomina, że w 2017 r. Parafia, wspierana przez ekspertów, przygotowała wniosek o dofinasowanie projektu i uzyskała wsparcie z Unii Europejskiej (EFRR) z PROGRAMU OPERACYJNEGO INFRASTRUKTURA I ŚRODOWISKO 2014-2020. PRIORYTET: VIII Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury. DZIAŁANIE: 8.1 Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury.

Parafia zawarła umowę o dofinansowanie nr POIS.08.01.00-00-1010/17-00 w dniu 18 października 2017.

Całkowity planowany koszt inwestycji w ramach projektu wynosi 22.041.287,18 PLN. Dofinansowanie ze środków Unii Europejskiej (8.1. POIŚ) to 17.633.029,74 PLN. Krajowy wkład – środki z budżetu Parafii to 4.408.257,44 PLN.

Na przyznanie dofinansowania miała wpływ także ranga projektu, który został wpisany do Kontraktu Terytorialnego dla Województwa Mazowieckiego, zatwierdzonego w 2016 r. przez Rząd RP i samorząd Województwa Mazowieckiego. Ponadto projekt odpowiada na wyzwania i potrzeby określone w dokumentach strategicznych, m.in.: Wojewódzki Program Opieki nad Zabytkami, Strategia Rozwoju Miasta Stołecznego Warszawy do 2020 roku, Strategia rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2030 roku, Narodowa Strategia Rozwoju Kultury 2004-2013 (NSRK) wraz z Uzupełnieniem (przyjętym w roku 2005 i obowiązującym do roku 2020). Jest zgodny z misją społeczną (kulturalną) i ewangeliczną Kościoła powszechnego w Polsce i na świecie, podnosząc uniwersalny wymiar i wydźwięk inicjatywy Parafii Wszystkich Świętych.

Na czym polega nowa inwestycja?

Zakres zaplanowanych działań przedstawia przedstawiciel inwestora zastępczego pan dr Stanisław Pochwała z krakowskiej firmy SPDV Sp. Z o.o. Wyznaczone cele powinny być osiągnięte dzięki wykonaniu prac remontowo-budowlanych i konserwatorskich historycznego obiektu Kościoła Wszystkich Świętych. Pomyślano o zachowaniu i wzmocnieniu dotychczasowych funkcji obiektu, a także o nadaniu mu nowych funkcji użytkowych z przeznaczeniem na cele kulturalne i edukacyjne. Wykonana zostanie m.in.:

• wymiana instalacji elektrycznej w górnym i dolny kościele wraz z montażem oświetlenia efektowego i instalację opraw oświetleniowych służących właściwemu wyeksponowaniu 7 obrazów M. Willmanna (1630-1706) formatu 390 x 280 cm, a także pozostałych dzieł sztuki i architektury bryły budynku,
• wymiana posadzki górnego kościoła tj. usunięcie posadzki z gruzu kamiennego i ułożenie nowej posadzki oraz odtworzenie posadzki dolnego kościoła,
• wymiana nagłośnienia,
• dostosowanie obiektu do potrzeb osób starszych i niepełnosprawnych, w tym wyposażenie go w dźwig osobowy,
• remont i adaptację poszczególnych pomieszczeń w kościele dolnym do pełnienia nowych funkcji kulturalnych, turystycznych i społecznych,
• dostosowanie w kościele dolnym zaplecza socjalnego, sanitarnego i technicznego do nowych funkcji,
• wykonanie ekspozycji w dolnym kościele oraz ścieżek zwiedzania w górnym kościele zgodnie z przygotowanym programem kulturowym.

Podstawowe parametry techniczne budynku Kościoła Wszystkich Świętych – przypomina inwestor zastępczy – to: powierzchnia użytkowa kościoła górnego 2.018,00 m2 , kubatura całości obiektu 86.400,00 m3 , powierzchnia użytkowa kościoła dolnego 1.852,1 m2 , kubatura kościoła dolnego 14.080,0 m3.

Przebieg remontu dolnego i górnego kościoła

Obecnie – zdaniem inwestora zastępczego – prace remontowe w dolnym kościele są znacząco zaawansowane, mniej więcej na poziomie 40 %. Wykonuje je firma budowlana pana inż. Witolda Kuhna z miejscowości Otrębusy. Firma prowadzi roboty fachowo i bez istotnych opóźnień w harmonogramie robót. Są to przede wszystkim:

• Wykonanie robót budowlanych związanych z dostawą i montażem dźwigu osobowego w arkadzie wschodniej oraz wykonaniem wewnętrznych podestów, kiosku oraz zewnętrznego ogrodzenia;
• Roboty budowlane i konserwatorskie związane z wykonaniem stalowej klatki schodowej w wieży zachodniej;
• Wykonanie instalacji wodno-kanalizacyjnej;
• Wykonanie instalacji elektrycznej (oświetlenie i gniazda wtykowe)
• Wykonanie instalacji systemu sygnalizacji pożaru;
• Wykonanie prac konserwatorskich związanych z konserwacją 4 figuralnych rzeźb
• Wykonanie robót przygotowawczych, związanych z realizacją ścieżki edukacyjnej wg projektu programu i projektu wykonawczego.

Wg inż. Witolda Kuhna – prace przebiegają prawidłowo, zgodnie z projektem budowlanym. Jako ciekawostkę można podać to, że odsłonięto i zakonserwowano zabytkowe drzwi stalowe do tzw. drugiego sejfu służącego do obsługi zakrystii, w którym dawnej przechowywano m.in. naczynia liturgiczne, monstrancję, kielichy, kadzielnice i inne utensylia kościelne. Odnowione drzwi będą zaprezentowane jako ciekawy i wiele mówiący eksponat.

Już w przyszłym roku parafianie i gości – turyści i uczestnicy wydarzeń kulturalnych – będą mogli skorzystać z nowej windy. Będzie to duże udogodnienie, szczególnie dla osób starszych, osób niepełnosprawnych oraz dla rodzin z małymi dziećmi – dodaje budowniczy.

Nadszedł długo oczekiwany czas – z satysfakcją i nadzieją oznajmia ks. Proboszcz, rozpoczęcia robót także w górnym kościele. Są onezwiązane z wykonaniem nowej posadzki z granitu oraz specjalistycznych prac konserwatorskich wnętrza i wyposażenia, a także wykonanie nowej instalacji elektrycznej.

Wykonawcami są firmy: Przedsiębiorstwo Kamieniarskie „Wolski” Kazimierz Wolski z miejscowości Kluszkowce w Małopolsce oraz AC Konserwacja zabytków Piotrowski, Kosakowski Sp. Jawna z Krakowa.

Pierwsza z nich wykonuje prace obejmujące: rozbiórki istniejącej posadzki wraz z wywiezieniem gruzu z terenu rozbiórki, wykonaniu warstw posadzki cementowej, warstwy wyrównawczej, budowy konstrukcji prezbiterium, ułożenia posadzki granitowej w kolorach określonych w dokumentacji.

Z kolei druga firma zrealizuje kompleksowe i niezwykle różnorodne prace konserwatorskie w prezbiterium, zakrystii, Kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej, transepcie, nawach głównej i bocznych, nadchórzu i w kruchcie wraz z przedsionkami. Działanie konserwatorskie obejmuje m.in.: monochromatyczne wyprawy ścian wraz z dekoracjami sztukatorskimi i portalami, rzeźby, feretrony, stolarkę drzwiową i tablice pamiątkowe. Warto zaznaczyć, że do odnowionej kaplicy powróci piękny obraz Matki Boskiej Częstochowskiej (z 1917 r.), który także poddany będzie specjalistycznym badaniom i konserwacji. Górny kościół będzie także wyposażony m.in. w: instalacje oświetlenia podstawowego, instalacje podświetlenia ołtarzy bocznych i pozostałych pomieszczeń, instalacje nagłośnienia, zasilenia urządzeń multimedialnych oraz ochrony przeciwporażeniowej. Parafia przekazała wykonawcy specjalnie opracowany dokument pt. Program prac konserwatorskich wnętrza i wyposażenia Kościoła Wszystkich Świętych w Warszawie.

Wykonywane prace podlegają kontroli ze strony inwestora zastępczego, reprezentującego Parafię, oraz służb nadzoru konserwatorskiego.

Wszyscy wykonawcy zostali wyłonieni w otwartych postępowaniach konkurencyjnych w latach 2018-2019. Inwestor zastępczy przeprowadził postępowania o udzielenie zamówień z zachowaniem zasad równego traktowania, uczciwej konkurencji i przejrzystości w odpowiedzi na publiczne zaproszenia do składania ofert. Zastosowano przepisy Kodeksu Cywilnego oraz Wytyczne w zakresie kwalifikowalności wydatków w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności na lata 2014-2020.

Zgodnie z harmonogramem, wszystkie główne prace powinny potrwać 3 lata, licząc od 2017 roku, i zakończyć się pod koniec 2020 roku.

Słowo podsumowania

Dzieło odbudowy kościoła pw. Wszystkich Świętych w Warszawie, zniszczonego przez Niemców podczas II Wojny Światowej, podsumowuje ks. Proboszcz: Wszystko to od 73 lat było i jest czynione z myślą o odrodzeniu niszczejącego kościoła, jest praktycznym wyrazem wiary w Boga i troski o zachowanie walorów tego zabytkowego miejsca w sercu Stolicy. Świadczy o polskiej niezłomności w obronie tożsamości i kultury. A dziś – można powiedzieć – dzieło to służy szerokiemu i pogłębionemu upowszechnieniu tej prawdy wśród mieszkańców miasta i świata oraz o tworzenie dobrej propozycji kulturowej dla wszystkich ludzi dobrej woli.